Jean Barbier: ipuinak

Meza misteriozkoa

Jean Barbier

Gure Herria, lehen urtea-6, 1921eko errearoa, 347 or.

Légendes du Pays Basque d’après la tradition, Librairie Delagrave, 1931, page 124

Goizaldera, gau batez, goraxago den oihanetik ohartu ziren artzain batzu, argi bat bazela Salbatoreko elizan. Ondoko gauean, tenore berean, argi berari ohartu zitzaizkon berriz artzainak, eta hala hala gero aste oso batez. Laztura batek hartu zituen, eta jadanik aiphu zuten bazka-tokiz behar zirela aldaratu.

Bainan, toki gizenaren uzteak ere dolu egiten, eta elgarri erranez hasi ziren, ikusi behar zutela lehenik argi hura zer othe ziteken. Etxolan bethi begiratzen zuten ur benedikatuarekin ongi zeinaturik, arrosarioak bainan ere makila azkar bat eskuan, abiatu ziren beraz guziak batean, goizalde batez. Argia laster ikusi zuten bethi bezala, eta heien zakur artzainorrek gibelerat egin zuten, erausi eta erausika. Ez gutiago izituak, artzainak hurbildu ziren bizkitartean, eskuak elgarri emanik, orok bat egiteko. Ikaran beraz, nehor ez deusik atzeman gabe bidean, heltzen dira elizara, eta bethi bezala hetsia kausitzen dute.

Poliki poliki, hetarik bat menturatzen da gako xilotik behatzera, eta mututurik gelditzen da. Haren lagunek behatzen dute harek bezala, eta harrituak daude hek ere. Aldareko argiak phizturik, mezaren emaiteko soinekoak soinean, aphez bat bazen han xutik, aldarearen oinetan.

Artzainek harrabots zerbait eginik athean, gibelerat behatu zuen aphezak, eta gero, berehala ithoka bezala, hasi zuen bere meza : « Introibo ad altare Dei ». Eta artzainetarik batek, jakin ere kasik gabe zer erraiten zuen, kanpotik ihardetsi zion, ahalik eta hobekiena. Eta gero, artzainek « Et cum spiritu tuo » edo « Amen » ihardesten ziotela bethi, aphezak segitu eta akabatu zuen bere meza, eta ez artzainek nahi baino lasterrago.

Noizbait meza akabatu zenean, apheza itzuli zen atheari buruz, eta begitarte-begiak lorietan, oihu batean erran zuen : « O ! milesker, arima onak, nor ere baitzaizte ! Hoinbertze urthe hautan beha nindagon, meza hau erran beharrez zeruan sartzeko ! Nehor ez zen hemen sekula, niri ihardesteko ! Milesker berriz ere ! Ez zituztet zerutik ahantziko ». Eta hainbertzenarekin, suntsitu zen apheza.

Sekulako bildotxak izan zituzten, urthe hartan, gure artzainek. Baina, ez toki hetan beretan. Bazkaz aldaratu ziren biharamunean berean. 
 

Gonzalo Etxebarria

Salbatoreko ganderailua

Jean Barbier

Gure Herria, lehen urtea-6, 1921eko errearoa, 347 or.

Légendes du Pays Basque d’après la tradition, Librairie Delagrave, 1931, page 126

Orai aspaldi, duela zortzi bederatzi ehun urthe, Lohibarriaz eta Mikelaberroaz bertze etxerik ez omen zen Mendiben. Lohibarreko muthila joan zen, egun batez, Galharbeko potxara, behi batzuen ondotik. Harat hunat zabilalarik, harpe batean ikusten du Basa andere bat, orai Salbatoreko elizan den ganderailua garbiturik, urrezko orraze batekin orraztatzen ari zela.

Iguzkiak bezala dirdiratzen ere zuelakotz, ganderailua galdatzen dio muthilak Basa andereari. Basa andereak ezetz. Bainan, azkenean, othoizka eta othoizka luzaz arizan ondoan, gainderailu ederra eskuratzen du muthilak, eta badoa. Basa anderea laster ohartzen da muthilak Salbatorekotzat edeki diola ganderailua eta elizarat buruz doala. Oihu garrasiaka abiatzen zaio ondotik, eta hainbertzenarekin Basa jauna agertzen da gain batean, jauzika heldu hura ere.

Muthilak jadanik bere buruaz etsitua zuen, noiz eta ere leherturik heltzen baita Salbatorerat, eta oihuka hasten : « Jon Doni Salbatore, zuretzat nuen, othoi urrikal zakizkit ! » Eta berehala, bere baitarik jo eta jo hasten da Salbatoreko zeinua. Basa anderea eta Basa jauna gelditu ziren kolpez orduan berean, eta Basa jaunak egin zion muthilari : « Baliatzen zauk, segur, joare tzar hori jo eta eman baita !… Bainan, barurik lehenbiziko aldian atzemaiten hautalarik, gomak hihauri ! »

Handik zonbait egunen buruan, muthila berriz badoa mendira, bezperan ogi joiten arizanik. Bat batean, bihurgune batean, jalitzen zaio Basa jauna. Harritzen da muthikoa, eta bere buruari hazka emaiten, harenak egina duela oraikoan ; eta bezperaz geroztik buruan kokatuak, erhien artean kausitzen ditu hiruzpalau ogi bihi. Krak, ahoan emaiten ditu, baruraren hausteko, eta… Basa jauna itzali zen eta sekula gehiago ez agertu. Bainan muthila sekulan gehiago ez da barurik igan mendirat.

Lohibarreko muthilak, erran bezala egin zuen ganderailuaz. Salbatoreko elizarat ereman zuen, eta han ikus ditake egungo egunean oraino. Bainan ez da lehen bezen eder, segurki ! Españolek eliza bi aldiz errerik, beltz beltza egin da eta beltz beltza egon. Mendibiarrek nahi izan zuten orduan herrirat ereman. Bainan, Haritz Kurutxateko lephotik beherago ezin ereman ahal zuten egundaino. Bi behi parekin, lauzkatuz, bermatu ziren, eta behin baino gehiagotan ; beti debaldetan…, eta geroztik han dago, bethi Salbatoreko elizan, eta han egonen ere bethi. 
 

Gonzalo Etxebarria: Paseiun 2.

Xaindia

Jean Barbier

Gure Herria, lehen urtea-7, 1921eko uztaila, 425 or.

Légendes du Pays Basque d’après la tradition, Librairie Delagrave, 1931, page 126-127

Arrats batez, orain duela aspaldi, Inhurrian ari ziren artho xuritzen. Bat batian, ohartzen da muthila haitzurrotxa landan ahantzi duela; eta tresna haren beharretan ere delakotz arthien errekatzeko, oihu egiten du «hamar sos eman lezozkela, gogotik, haitzurrotxaren ekarzaileari».

Etxeko sehiak, —neskatxa gazte gazte batek— diruaren gatik, erraiten dio berehala «joanen dela hura bilha», eta badoa. Neskatxe kanporat orduko, bere hamar sosekoaren doluz, urrikitzen zaio muthilari, eta bere khexuan, sakreta hasirik, erraiten du: «Debruak ereman balez bederen !»

Hainbertzenarekin, oihu garrasia bat entzuten dute urrunera, eta handik ixtanteko, Inhurriako ximinearen ondoan, — ez gorago— airean hartua eta eremana iragaiten da neskatxa dohakabe gaixoa. Eta han iragaitean, ezkaratzera arthikitzen du haitzurrotxa erranez : « Horra zuen haitzurrotxa ! Nere diru gosearen gatik, ni, orai, izpiritu gaixtoak hartua naiz eta airean eremana... »

Inhurriko jende guziak, eta heiekin auzoak oro eman ziren, oihuka, haur gaixoaren segi. Hatsantuak, joan ziren hola Larzabaleaino, eta han gelditu, leher eginak oro. Bainan Larzabalen, Larzabaldarrak eman ziren, beren aldian, haur gaztea segitu beharrez.

Eta haurra bazoan bethi aintzina, bethi airean eremana, eta hola heldu izan zen Mendibetik haratago, Salbatoreko parrera. Eliza sainduari oharturik, oihuz eman zen : «Jon Doni Salbatore, urrikal zakizkit, othoi ! » Eta hitz horiek erran orduko, lurrera jautsi zen eztiki eztiki, izpiritu gaixtotik libratua…

Gonzalo Etxebarria: Jentea, 2016.